چهار سوار آخرالزمان
دکتر گاتمن همراه با لونسون دریافتند که چهار سبک ارتباطی منفی—انتقاد (Criticism)، دفاعگرایی (Defensiveness)، تحقیر (Contempt)، و سنگرگیری (Stonewalling)—بهطور مستمر علایم هشدار جدایی در روابط هستند.
این الگوها، که گاهی به “چهار سوار آخرالزمان” معروفند، قدرت پیشبینی طلاق را تا حدود ۹۳–۹۴٪ دارند
تحقیر—مظهر نگاه تحقیرآمیز یا لحن تمسخرآمیز—قویترین نشان از بحران رابطه است
۱. انتقاد (Criticism)
این فراتر از شکایت معمولی است.
در انتقاد، فرد شخصیت شریکش را هدف میگیرد.
مثال بد: «تو همیشه خودخواهی. اصلاً به فکر من نیستی.»
جایگزین سازنده: «وقتی بدون هماهنگی برنامه میریزی، احساس میکنم نادیده گرفته میشم.»
انتقاد، باعث میشود شریک زندگی حالت تدافعی بگیرد و گفتگو از مسیر سازنده خارج شود.
۲. دفاعگرایی (Defensiveness)
واکنشی طبیعی به انتقاد است، اما مخرب. دفاعگرایی مسئولیتپذیری را نفی میکند و معمولاً با برگشت اتهام همراه است.
«من این کارو نکردم، تقصیر توئه که...»
جایگزین: «میفهمم ناراحت شدی، دفعهی بعد بیشتر دقت میکنم.»
دفاعگرایی رابطه را به میدان جنگ تبدیل میکند، نه فضایی برای همدلی.
۳. تحقیر (Contempt)
خطرناکترین سوار است.
زمانی شکل میگیرد که یکی از طرفین خود را برتر از دیگری بداند. تحقیر با طعنه، نیشوکنایه، تمسخر، یا حتی زبان بدن (چرخاندن چشم) همراه است.
«واقعاً باید بهت یاد بدم چطور لباس تا کنی؟! مثل بچهها رفتار میکنی.»
این رفتار، نهتنها رابطه را فرسوده میکند، بلکه طبق تحقیقات گاتمن، سیستم ایمنی بدن طرف مقابل را نیز تضعیف میکند (افزایش احتمال بیماریهای جسمی!).
* تحقیر پیشبینیکنندهی اصلی طلاق است.
۴. سنگرگیری (Stonewalling)
در این حالت، یکی از زوجین بهطور کامل از گفتگو خارج میشود. سکوت، بیتوجهی، و بیتفاوتی غالب میشود.
معمولاً نشانهی فرسودگی عاطفی است.
بدن در این وضعیت وارد حالت «پرهیز یا فرار» میشود (افزایش ضربان قلب، آدرنالین، و قطع ارتباط).
راهکار: تایماوت عاطفی (مثلاً ۲۰ دقیقه فاصله برای آرام شدن) و بازگشت با ذهنی باز.
چرا این مدل مهم است؟
در مطالعات گاتمن، مشاهدهی این چهار رفتار در ۱۵ دقیقه گفتگوی زوجها، طلاق را با بیش از ۹۰٪ دقت در ۴ تا ۶ سال آینده پیشبینی میکرد.
برخلاف دیدگاههای سنتی که بر خیانت یا مشکلات مالی تمرکز داشتند، گاتمن نشان داد نحوهی گفتگو مهمتر از موضوع گفتگوست.
«زوجها بهخاطر اختلاف نظر از هم جدا نمیشوند، بلکه بهخاطر نحوهی بحث در مورد اختلافنظر.»
دکتر علیرضا علی نقی
روانشناس سلامت، متخصص روابط زوجین